Το ''θαλάσσιο τέρας'' που τρομοκρατούσε την Κων/πόλη το 500 μ.Χ




Όλοι γνωρίζουν τον περίφημο Moby–Dick, τον λευκό φυσητήρα (Physeter macrocephalus Linnaeus, 1758) που έπλασε ο Αμερικανός λογοτέχνης Herman Melville (1819-1891). Αυτό που γνωρίζουν λίγοι έιναι ότι ο συγγραφέας του Moby–Dick εμπνεύστηκε την ιστορία του από πραγματικά γεγονότα.
Καταρχάς, ο Melville έζησε στη χρυσή εποχή της φαλαινοθηρίας και μάλιστα είχε και ο ίδιος ταξιδέψει και εργαστεί σε φαλαινοθηρικό για πολλούς μήνες αποκτώντας έτσι προσωπική εμπειρία στον τομέα αυτόν, πράγμα που θα τον βοηθούσε στη συνέχεια να δώσει στο έργο του την αυθεντική αίσθηση που το διέπει. Πέρα όμως από την προσωπική του εμπειρία, η δημιουργία του Moby–Dick οφείλεται σε δύο πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ζωής του συγγραφέα. Το πρώτο ήταν η βύθιση του πλοίου Essex το 1820, όταν ένας φυσητήρας το εμβόλισε 2000 μίλια δυτικά της ακτής της Νότιας Αμερικής και το δεύτερο ήταν η εξόντωση ενός φυσητήρα ονόματει Mocha Dick στο τέλος της δεκαετίας του 1830. 


Το κήτος αυτό, το οποίο ήταν αλπμίνος φυσητήρας, πήρε το όνομα του από το Χιλιανό νησί Mocha, στο όποίο συχνά τον εντόπιζαν και στο οποίο τελικά τον σκότωσαν. Μεταξύ του 1810 και της δεκαετίας του 1830 ο Mocha Dick είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη, καθώς είχε ξεφύγει από τους διώκτες του πάνω από εκατό φορές και δεν δίσταζε να τους επιτεθεί.



Βέβαια είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι αυτό που τον έκανε ξεχωριστό ήταν το λευκό χρώμα του, ενώ περιγραφές της εποχής αναφέρουν ότι ήταν τεράστιος και καλυμμένος από βαλανόστρακα. Μόνο να φανταστούμε μπορούμε τι περνούσε από το μυαλό ένας ναύτη φαλαινοθηρικού της εποχής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται (μόρφωση, αντιλήψεις κτλ), μπροστά στο θέαμα ενός τέτοιου μεγαλοπρεπούς ζώου στη μέση του ωκεανού.

Αυτό που γνωρίζουν ελάχιστοι ωστόσο, είναι ότι περίπου δεκατρείς αιώνες πριν την εποχή της φαλαινοθηρίας μια παρόμοια περίπτωση κητώδους τρομοκρατόυσε το Βυζάντιο κατα την διάρκεια του 6ου μ.Χ. αιώνα. Όπως μας αναφέρει ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος ο Καισαρεύς (500-560/70 μ.Χ.) στο έβδομο βιβλίο του έργου του Υπέρ των πολέμων λόγοι και στην Απόκρυφη ιστορία, κατά την διάρκεια της βασιλείας του γνωστού σε όλους αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ένα κήτος ταλαιπωρούσε την αυτοκρατορεία του για πενήντα ολόκληρα χρόνια. Στο κήτος αυτό οι Βυζαντινοί είχαν δώσει το όνομα Πορφύριος, πιθανότατα λόγω του χρώματός του. Ο Πορφύριος από την στιγμή της πρώτης του εμφάνισης και μέχρι τον θανατό του αποδείχθηκε πραγματικό αγκάθι στο πλευρό των ναυτικών της θαλάσσιας περιοχής του Βοσπόρου, της Προποντίδας και της ευρύτερης περιοχής του Εύξεινου Πόντου, καθώς βύθιζε ή προκαλούσε ζημίες σε πλοία, ενώ άλλα για να τον αποφύγουν παρέκλειναν της πορείας τους με αποτέλεσμα τα ταξίδια να διαρκούν περισσότερο. Τα παράπονα για τα προβλήματα που δημιουργόυσε το κήτος στο θαλάσσιο εμπόριο, στην αλιεία και γενικά στην ναυσιπλοϊα έφτασαν στα αυτιά του Ιουστινιανού, ενώ ακόμα και η σύζυγος του Θεωδώρα η οποία συνήθιζε να μένει στο ανάκτορο του ζεύγους στην ασιατική ακτή του Βοσπόρου, όπου έφτανε κανείς με πλόιο, γνώριζε αυτόν τον κίνδυνο. Όλες οι προσπάθειες του αυτοκράτορα να απαλλάξει τους υπηκόους του από τη μάστιγα του Πορφυρίου απέτυχαν. Ό,τι όμως δε κατάφερε να κάνει ο Ιουστινιανός το έκανε ο ίδιος ο Πορφύριος. Όπως μας αναφέρει ο Προκόπιος μια μέρα χωρίς καθόλου θαλασσοταραχή ένα μεγάλο κοπάδι δελφινιών μαζεύτηκε στο στόμιο του Εύξεινου Πόντου. Μόλις τα αντιλήφθηκε το κήτος ξεκίνησε να τα κυνηγά με αποτέλεσα αυτά να διασκορπιστούν προς πάσα κατεύθυνση, ενώ τα περισσότερα έφτασαν στο σημείο που ο ποταμός Σαγγάριος εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο. Ο Πορφύριος παρότι είχε καταβροχθίσει μερικά συνέχισε την καταδίωξη και χωρίς να το καταλάβει μπήκε σε ρηχά νερά με αποτέλεσμανα κολλήσει στη λάσπη. Παρά τις προσπάθειές του όμως δε κατάφερε να απελευθερωθεί. Τα νέα έφτασαν σύντομα στους παράκτιους οικισμούς της περιοχής και οι κάτοικοί τους δεν έχασαν χρόνο. Κρατώντας τσεκούρια έτρεξαν να πάρουν την εκδίκηση τους από τον Πορφύριο ο οποίος βρισκόταν ακόμα δέσμιος της λάσπης. Αφού δεν κατάφεραν να τον σκοτώσουν με τα τσεκούρια τους αποφάσισαν να τον δέσουν με σχοινιά και να τον τραβήξουν έξω από το νερό. Αφού πρώτα τον μέτρησαν (13-14μ.) στη συνέχεια τον τεμάχισαν και τον μοίρασαν μεταξύ τους. Μάλιστα αναφέρεται ότι κάποιοι έφαγαν το κρέας του ωμό επι τόπου, ενώ άλλοι το πάστωσαν (μάλλον για τις δύσκολες μέρες του χειμώνα). Έτσι άδοξα λοιπόν, τελείωσε η ιστορία του Πορφυρίου.

Ο ίδιος ο Herman Melville γνώριζε την ιστορία του συγκεκριμένου κήτους και μάλιστα στο τεσσαρακοστό πέμπτο κεφάλαιο του Moby–Dick αναφέρει την πεποίθησή του ότι πρόκειται για φυσητήρα. Εμείς δεν είμαστε σε θέση να κρίνουμε με βεβαιότητα σε ποιό είδος ανήκε ο Πορφύριος, καθώς οι πληροφορίες που μας δίνει ο Προκόπιος δεν αρκούν και σίγουρα κάποιες δεν είναι αξιόπιστες.



Για παράδειγμα η αναφορά του στο κυνήγι δελφινιών δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ από τα είδη κητωδών που ζουν στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή δράσης του Πορφυρίου. Ο ιστορικός βέβαια δεν αναφέρει πουθενά ότι είχε δει με τα μάτια του το κήτος, οπότε για την ιστορία του πρέπει να στηρίχθηκε εξολοκλήρου σε αυτόπτες μάρτυρες, πράγμα συχνά προβηματικό στην ιστοριογραφία. Παρά αυτά τα προβλήματα όμως, δεν έχουμε κανέναν λόγο να θεωρήσουμε εξ ολοκλήρου την ιστορία του Προκοπίου ως ψευδή.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε ότι τα μόνα κητώδη που έχουν παρατηρηθεί στη θαλάσσια ζώνη που αναφέρει ο ιστορικός είναι το κοινό δελφίνι, το ρινοδέλφινο και η φώκαινα, οπότε ο Πορφύριος αποτελεί την μοναδική αναφορά κητώδους άλλου είδους στην ιστορία της περιοχής, καθώς η περιγραφή του δεν ταιριάζει με κανένα από τα υπόλοιπα. Δεν είναι απίθανο πάντως να υποθέσουμε ότι ο Melville έιχε πράγματι δίκιο και ο Πορφυρίωνας να ήταν ένας φυσητήρας ο οποίος περνώντας από το βόρειο Αιγαίο (άτομα αυτού του είδους έχουν παρατηρηθεί στην συγκεκριμένη περιοχή) βγήκε από την πορεία του και πέρασε τα Δαρδανέλια με αποτέλεσμα να εγκλωβιστεί στην εκεί θαλάσσια περιοχή. Άλλωστε το μήκος του Πορφυρίωνα και η συμπεριφορά του ταιριάζουν με το προφίλ ενός τσαντισμένου φυσητήρα!

Πηγές:
Ιστορία των Πολέμων, αρχαίο κείμενο και απόδ. Περικλή Ροδάκη, εκδ. ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ – ΛΙΒΑΝΗ, Αθήνα, 1996
Ανέκδοτα ή Απόκρυφη ιστορία, απόδ. Αλόη Σιδέρη, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 1988
IUCN (2012). Marine Mammals and Sea Turtles of the Mediterranean and Black Seas. Gland, Switzerland and Malaga, Spain: IUCN. 32 pages.